تحلیلی بر نقش اروپا در احیای توافق "برجام"

به گزارش راهبرد معاصر، اتحادیه اروپا، مسئولیت میانجی گری مذاکرات جدید بین ایالات متحده آمریکا و ایران در مورد بازگشت طرفین به برجام را(در وین) برعهده گرفته است. با این حال دقیقا مشابه ماه ژوئیه سال 2015 میلادی، موفقیت خیلی تضمینی نیست. در واقع ، موضع امروز اروپا بسیار ضعیف تر از زمان امضای توافق هسته ای به نظر می رسد و این تنها به دلیل شرایط نابه‌سامانِ ناشی از پاندمی ویروس کرونا نیست.

در طی سه سال پس از زمان خروج ایالات متحده آمریکا از برجام ( در ماه می سال 2018)، اروپایی ها اگر چه در تحقق منافع اقتصادیِ توافق هسته ای ناکام بودند اما برای ممانعت از فروپاشی برجام، در مقابل فشارهای یکجانبه آمریکا برای بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران ( مکانیزم ماشه) به شدت ایستادگی کردند. با این حال؛ آن ها نتوانستند در ازای نظارت دقیق بر برنامه هسته ای ایران؛ گشایش اقتصادی که قول داده بودند را برآورده سازند. حتی پس از آن که اپیدمی ویروس کرونا، به ویژه به جمهوری اسلامی ایران خسارت گسترده ای زد؛ دولت های اروپایی در مواجهه با تداوم تحریم های آمریکا نتوانستند راهی برای افزایش تجارت بشردوستانه یا کمک های چندجانبه به ایران پیدا کنند. 

اروپایی ها از این مسئله آگاهند که طرح یک نقشه راه برای دستیابی به یک نقطه مشترک برای دو دشمن قسم خورده، با وجود مخالفان داخلی سرسخت، امری دشوار است. اگر چه "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا در دوران کارزار انتخاباتی خود متعهد شد که به توافق هسته ای بازگردد اما "رویکرد انطباق در مقابل انطباق" امری دشوار است زیرا دولت سابق ( ترامپ) برای این که جلوی دولت جانشین را در بازگشت به برجام بگیرد، "دیواری از تحریم ها" علیه ایران ایجاد کرد. به طور خاص ، این فراتر از بازگرداندن تمام تحریم های مرتبط با هسته ای تا اواخر سال 2018 است زیرا برخی از آن ها به عنوان اقدامات علیه برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران اعمال شده اند تا  هزینه لغو تحریم ها از بعد سیاسی بسیار بالا باشد.

البته این مسئله از نوامبر 2020 زمانی که جو بایدن وارد کاخ سفید شد مشخص بوده است. با این حال اروپایی ها از این فرصت استفاده نکردند تا زمینه را برای مذاکرات بین طرفین آماده کنند. از آن زمان ، ایران پیشرفت های چشمگیری در توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته تر و غنی سازی اورانیوم تا 20 درصد ( و حتی اکنون تا 60 درصد) داشته است. از طرفی، تشدید بی اعتمادی در ایران به آمریکا نیز،  فرصت و شانس سازش میان دو طرف را محدود کرده است. تا انتخابات ریاست جمهوری ایران تنها ده هفته باقی مانده و مشخص نیست که مبارزات آتی چگونه بر پویایی دیپلماتیک تاثیر بگذارد. مطمئنا، "حسن روحانی" رئیس جمهور فعلی مایل است تا با بازگشت آمریکا به برجام شاهد لغو تحریم ها علیه ایران باشد. با این حال، آیت الله علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران با دیدگاهی عملگرایانه تر، بر تضمین واشنگتن بر عمل به تعهداتش، شرایط جدیدی را جهت هرگونه توافق بیان کرده است.  

برای اروپا، مذاکراتی که در وین آغاز شده، آخرین فرصت برای نجات توافق هسته ای است که برای امنیت آن  ضروری است. همانطور که رهبران سیاسی نیز بارها ادعا کرده اند. اتحادیه اروپا - به عنوان رئیس کمیسیون مشترک برجام به همراه دولت اتریش میزبان مذاکرات و نمایندگان سه کشور اروپایی بین آمریکایی ها و ایرانی ها در هتل های جداگانه خود رفت و آمد می کنند و در حال کار بر روی دو لیست  اقدامات هستند. نخستین مورد بیان این که تهران برای بازگشت به پای بندی در جبهه هسته ای باید چه اقداماتی انجام دهد. مورد دوم نیز در مورد چگونگی لغو تحریم ها علیه ایران  می‌باشد. بدون تلاش های میانجی گرایانه اروپا، هرگونه توافق در چنین فضای بی اعتمادی، دست نیافتنی خواهد بود.